М.І. Таранда, С. Б. Пазняк, А. Г. Смалей Лабараторная дыягностыка бактэрыяльных і мікозных інфекцый сельскагаспадарчай і хатняй жывёлы

Самастойна рэдка выклікае інфекцыйнае захворванне. Патагеннымі і вірулентнымі бываюць толькі штамы з гладкай формай калоній. Газавая гангрэна з удзелам Cl.histolyticum працякае цяжка са з’явамі глыбокага распаду мягкіх тканак і часта заканчваецца смерцю.

• 
  грамстаноўчая палачка даўжынёй 3...5 і шырынёй 0,2...0,5 мкм;
  
• 
  у старых культурах утварае споры, авальныя, якія размяшчаюцца цэнтральна ці субтэрмінальна; у арганізме споры не фарміруе;
  
• 
  капсулу не ўтварае;
  
• 
  рухомая ў свежых культурах, перытрых;
  

• 
  на асяроддзі Кітта-Тароцці газаўтварэнне адсутнічае, расце ў выглядзе раўнамернага памутнення, а затым утвараецца асадак і наступае прасвятленне асяроддзя;
  
• 
  на крывяным агары праз 24...48 гадзін утварае дробныя ў выглядзе расы калоніі з дыяметрам 0,5...1,0 мм, паўсферычныя, празрыстыя, бліскучыя з роўным краем і вузкай зонай гемолізу вакол; часцей гемоліз адсутнічае; старыя калоніі становяцца шэрымі ці белымі з няроўнымі краямі;
  
• 
  у глыбіні цукровага агару рухомыя штамы ўтвараюць калоніі-пушынкі са шчыльным цэнтрам; нерухомыя штамы ўтвараюць калоніі-чачавіцы, часам з адросткамі;
  
• 
  на мазгавым асяроддзі на 2...3 суткі пачынаецца пачарненне, максімум якога наступае на 7...9 дзень.
  

• 
  не ферментуе ніводзін цукар; асобныя штамы збраджваюць глюкозу, але кіслата не знаходзіцца, паколькі нейтралізуецца аміяком, што вылучаецца пры пратэолізе бялкоў;
  
• 
  валодае высокай пратэалітычнай здольнасцю (кавалкі натыўных мышцаў, змешчаныя ў пажыўнае асяроддзе з растучай С.histolyticum, падвяргаюцца хуткаму пратэолізу);
  
• 
  індол не ўтвараюць;
  
• 
  выдзяляюць Н₂S;
  
• 
  Сl.histolyticum утварае складаны тэрмалабільны экзатаксін, які складаецца з 5 кампанентаў:
  
• 
  альфа-таксін – лятальны, некратычны, які пашкоджвае цэнтральную нервовую сістэму (пры ўнутрывенным увядзенні гібель жывёл наступае пры сутаргах і канвульсіях);
  
• 
  бэта-таксін – калагеназа, якая разбурае калаген і жэлацін;
  
• 
  гама-таксін - пратэіназа, якая актывізуецца цыстэінам, разбурае жэлаціну і казеін, але не дзейнічае на калаген;
  
• 
  дэльта-таксін – эластаза (пратэалітычны фермент);
  
• 
  эпсілан-таксін – гемалізін, адчувальны да кіслароду;
  
• 
  сінтэзуе таксама дэзаксірыбануклеазу.
  

На месцы ўвядзення ўтвараецца раскеліна (язва), затым адбываецца расплаўленне мягкіх тканак да костак. Гібель жывёл наступае праз 18...28 гадзін; газ і пах адсутнічаюць.У расплаўленых мышцах і перытанеяльнай вадкасці знаходзяцца бактэрыі, для выдзялення культуры якіх праводзяць высеў з тканак у месцы заражэння.

Знаходзіцца ў буйной рагатай жывёлы пры захворванні анаэробнай гемаглабінурыяй і энтэратаксеміяй, а таксама пры брадзоце і энтэратаксеміі авечак.

Да эксперыментальнага зараджэння адчувальны марскія свінкі, трусы, мышы, кошкі і галубы.

Мікраскапія і мікракарціна:

• 
  поліморфныя палачкі з закругленымі канцамі даўжынёй 3...8 і шырынёю 1,2...1,5 мкм;
  
• 
  размяшчаюцца ізалявана, па 2..3 разам, рэдка ланцужкамі;
  
• 
  у культурах утвараюць авальныя, цэнтральныя ці субтэрмінальныя споры;
  
• 
  у маладых культурах вельмі рухомыя, перытрыхі;
  
• 
  капсулу не ўтвараюць;
  
• 
  грамстаноўчыя.
  

• 
  на асяроддзі Кітта-Тароцці праз 24 гадзіны дае інтэнсіўнае памутненне і газ, у старых культурах утвараецца склізь у выглядзе нітак, культуры маюць непрыемны гніласны пах;
  

• 
  на крывяным агары Цэйслера праз 24...48 гадзін з’яўляюцца слаба выпуклыя шэравата-белыя калоніі з няроўнымі краямі, якія маюць вузкую зону гемолізу;
  
• 
  у глыбіні агара ў слупку калоніі маюць форму чачавіцы, часам з вырастамі па краі.
  

• 
  ферментуе глюкозу, мальтозу, фруктозу;
  
• 
  не ферментуе лактозу і цукрозу;
  
• 
  сінтэзуе пратэазы;
  
• 
  малако пептанізуе;
  
• 
  жэлаціну і згорнутую сыроватку разрэджвае;
  
• 
  пераварвае мяса і бялок яйка;
  
• 
  утварае аміяк і серавадарод;
  
• 
  індолу не ўтварае; нітрыты ў нітраты не аднаўляе;
  
• 
  вірулентныя штамы ўтвараюць высокаактыўны тэрмалабільны лятальны некратычны таксін, выклікаючы жэлацінозны ацёк; гэты таксін нагадвае альфа таксін Cl.novyi і нейтралізуецца спецыфічнай антысыроваткай;
  
• 
  сінтэзуюць лецытыназу С, якая лізіруе эрытрацыты мышэй, у меншай ступені трусоў і амаль не дзейнічае на эрытрацыты авечак;
  
• 
  выпрацоўваюць гіялуранідазу і кіслотастабільны гемалізін тыпу тэта-таксіну Cl.perfringens, а таксама урэазу і фібрыналізін, якія з’яўляюцца фактарамі вірулентнасці.
  

Эмфізематозны карбункул (эмкар) – вострая некантагіёзная інфекцыйная хвароба, якая характарызуецца развіццём з-за вялікай колькасці газу крэпітыруючых ацёкаў у масіўных групах мышцаў і пад скурай, кульганнем і хуткай гібеллю жывёл.

Clostridium chauvoei

• 
  зараджэнне адбываецца пры пападанні спор у органы стрававання з кармамі і вадой;
  
• 
  пранікненню спор спрыяюць траўмы склізістай абалонкі, у тым ліку і мікратраўмы;
  
• 
  лічынкі аваднёў, якія мігруюць са страўнікавага канала ў мышцы, спрыяюць укараненню ўзбуджальніка эмфізематознага карбункула і ствараюць умовы для яго размнажэння;
  
• 
  узбуджальнік можа пранікаць праз ранкі на паверхні цела, сярод якіх важнае месца адводзіцца ўкусам кровасмокчучых насякомых;
  
• 
  магчыма пранікненне ўзбуджальніка праз органы дыхання;
  
• 
  з токам крыві мікроб трапляе ў мышцы і месцы, найбольш спрыяльныя для яго развіцця – гематомы, раздробленыя і разарваныя тканкі, участкі некрозу, гэта значыць там, дзе адсутнічае крывяное забеспячэнне, альбо яно слабое, і мала кіслароду, а таксама з-за развіцця аэробных мікробаў;
  
• 
  у месцах асядання мікробы інтэнсіўна размнажаюцца, выдзяляюць таксін і ўтвараюць газ, а газы абумоўліваюць крэпітацыю ўтвораных ацёчных прыпухласцяў;
  
• 
  кампаненты таксіна падаўляюць фагацытоз, выклікаюць парушэнне цэласнасці крывяносных сасудаў і іншыя пашкоджанні, якія прыводзяць да ацёку і некрозу тканак;
  
• 
  прадукты распаду тканак і таксіны ўзбуджальніка з’яўляюцца прычынамі развіцця ліхаманкі, парушэння сардэчнай дзейнасці і растройства дыхання; перад гібеллю жывёл адзначаецца бактэрыямія;
  
• 
  інфекцыйны працэс можа працякаць і без утварэння карбункула, а ў выглядзе сепсісу.
  

• 
  метады афарбоўкі: па Граму, па Мурамцаву (арыентыровачнае значэнне);
  

• 
  асобныя ці парна ляжачыя тоўстыя поліморфныя палачкі (верацяна-, шара-, грушападобныя) 1,6...3,4 х 0,5...0,8 мкм;
  
• 
  грамстаноўчыя;
  
• 
  утвараюць споры, якія размяшчаюцца цэнтральна ці субтэрмінальна (прыдаюць форму лімона); могуць ляжаць вольна;
  
• 
  рухомыя;
  
• 
  капсулу не ўтвараюць.
  

• 
  высеў на асяроддзе Кітта-Тароцці і глюкоза-крывяны агар; адначасова высяваюць на МПА і МПБ для вызначэння кантамінацыі аэробнай мікрафлорай.
  

• 
  анаэробныя ўмовы;
  
• 
  тэмпература 37-38^оС;
  
• 
  аптымальная рН 7,2...7,6;
  
• 
  перад высевам матэрыял праграваюць пры 80^оС 15 мінут;
  
• 
  тэрмін культывавання 24...48 гадзін.
  

• 
  на асяроддзі Кітта-Тароцці памутненне булёна, раўнамернае па ўсяму булёну, а праз 36...48 гадзін на дне ўтвараецца асадак і адбываецца прасвятленне асяроддзя;
  
• 
  на агары Цэйслера ўтвараюцца калоніі ў выглядзе перламутравых гузікаў ці са зрэзанымі краямі, ёсць нешырокая зона гемолізу.
  

• 
  ферментуе з утварэннем кіслаты і газу глюкозу, цукрозу, лактозу, мальтозу, галактозу і левулёзу;
  
• 
  не ферментуе маніт, саліцын, гліцэрын, дульцыт і інулін;
  
• 
  жэлаціну разрэджваюць марудна; згорнутую сыроватку і яйкавы бялок не разрэджвае;
  
• 
  каагулюе малако на 3...6 суткі росту, згустак мае выгляд мяккай губкавай масы, пептанізацыя згустка не наступае;
  
• 
  індол не ўтварае, большасць штамаў прадукуюць невялікую колькасць серавадароду;
  
• 
  каталазы і лецытыназы не ўтвараюць;
  
• 
  сінтэзуе і выдзяляе экзатаксін, у складзе якога ёсць гематаксічны і некратычны кампаненты; мае агульную лятальную і некратычную фракцыі таксіну альфа з Cl.septicum, фракцыя альфа₂ таксіну ва ўзбуджальніка эмфізематознага карбункула адсутнічае; антытаксічная сыроватка Cl.septicum інактывуе і гамалагічны таксін і таксін Cl.chauvoei, антысыроватка ж Cl.chauvoei нейтралізуе толькі гамалагічны таксін;
  
• 
  узбуджальнік мае таксама ферменты вірулентнасці: дэзаксірыбануклеазу (фактар бэта), гіялуранідазу (фактар гама), кіслародалабільны гемалізін (фактар дэльта).
  

Лабараторны дыягназ на эмфізематозны карбункул лічаць устаноўленым у выпадку:

• 
  выдзялення з зыходнага матэрыялу культуры з уласцівасцямі, характэрнымі для ўзбуджальніка эмкара, і гібелі хаця б адной з двух, заражаных выдзеленай культурай марскіх свінак з тыповай для данага ўзбуджальніка паталагічнай карцінай і выдзяленнем з яе органаў культуры;
  
• 
  гібелі хаця б адной з двух марскіх свінак, заражаных зыходным матэрыялам, пры наяўнасці ў яе тыповай для данага ўзбуджальніка паталагаанатамічнай карціны і выдзялення з яе культуры ўзбуджальніка, калі нават у пасевах з зыходнага матэрыялу культура не вырасла.
  

Для імунізацыі выкарыстоўваюць канцэнтраваную гідравокісалюмініевую фармалвакцыну супраць эмфізематоз-нага карбункула БРЖ і авечак. Пасля вакцынацыі імунітэт узнікае праз 14 дзён і працягваецца да 6 месяцаў. Пры ўвядзенні жывой канцэнтраванай гідравокісалюмініевай вакцыны імунітэт наступае праз 5...6 сутак і працягваецца больш года. Вакцыны ўводзяць у аб’ёме 2 мл у мышцу задняй нагі, незалежна ад узросту. Пачынаюць вакцынацыю пасля дасягнення маладняком 3-х месячнага ўзросту.

Слупняк – востра працякаючае таксіка-інфекцыйнае захворванне жывёл і чалавека, якое характарызуецца выражанай рэфлекторнай узбуджальнасцю і сутаргавым скарачэннем мускулатуры.

Успрыімлівы усе жывёлы і чалавек; найбольш адчувальныя коні, хварэюць сабакі, кошкі і дзікія млекакормячыя, а таксама куры, гусі, індыкі.

• 
  хвароба ўзнікае пры забруджванні ран матэрыялам, які утрымлівае споры. Узбуджальнік слупняку выпрацоўвае моцны экзатаксін, які складаецца з двух кампанентаў:
  

• 
  тэтанаспазмін, які дзейнічае на нервовую сістэму і выклікае танічныя скарачэнні папярэчна-паласатых мышцаў;
  

• 
  да ферментаў патагеннасці адносяць РНК-азу, якая інгібіруе фагацытоз і фібрыналізін, які садзейнічае ўсмоктванню тэтанаспазміну;