КУРЫ́ННЫ прым. Курыны. Курыннъя мяса прыкладъюць ат змей [у Сібіры]. Леснікова. Гняздо курыннае. Багданава. КУ́РЫЦА

КУРЫ́ННЫ прым. Курыны. Курыннъя мяса прыкладъюць ат змей [у Сібіры]. Леснікова. Гняздо курыннае. Багданава.

КУ́РЫЦА, КУРЫ́ЦА ж., КУ́РЫ мн. Курыца, куры. Калі́ пяець курыца, то старые людзі меруць ат куту да парогу на што яна пяець. Калі́ пападзець галавой, то атсякаюць галаву, калі́ хвастом, то атсякаюць хвост і пускаюць (прыкмета). Латыгаль. На Паску, калі́ курыца знясе яйцо – няпеўнае. Каралевічы. Е́слі курыца запяець, то на бяду, можа і пажар быць. Сукрэмна. Трэба курэй выпусціць пъпасвіць. Багданава. Як курыца пяець, то скаці́на здохнець, то сам забалееш. Ракаў Засценак, Алексінічы, Буй, Кляпчэва, Нямойта, Фасаўшчына. У мяне адна курыца, падохлі нешта. Ульянавічы, Нямойта. У печ курыцу старую і мяса пастаўлю, то ўсё мяса аб’едзіць ат касці́. Неўгадава. Панясла куром, а юшку ні атчыні́ла, і дыму поўна хата. Вялікі Азярэцк. Тхор есь курэй. Багданава.

□ Курыца на сваю гълаву, на прычыну пяець. Запруддзе. □ На прычыну й курыца перніць. Каралевічы. □ Цяплёнак курыцу вучыць. Багданава.

КУРЫ́ЦЦА незак. 1. Курыцца, тлець. Курашка агнём ні гарыць, а курыцца. Кішуроўшчына. 2. Удыхаць дым, абкурвацца. І сядзяць у дыму і курацца, і здаровыя бабы былі́, крэпкія. Багданава.

КУРЫ́ЦЬ незак. 1. Курыць. У нас і сын ня курыць. Заазер’е. Куруць цяпер дзеўкі – халеры. Запруддзе. Крапівы насушыш, у лістоўку закруціш і курылі ў парцізанах. Багданава. Маладыя раньшы дужа і не курылі. Закур’е. 2. Абкурваць дымам. Курылі дзіця травой свянцонай, што свяці́лі на Тройцу. На Буі́шчы ёсць бабка з іспугу курыць і вады даець. Апечкі. У хаце куруць свянцонай травой. Багданава. Сваі́мі яблынямі, як падгніюць, баюся курыць. Вялікі Азярэцк. 3. Падпальваць, апальваць. Курылі шэрсць на парогі, як спугаіцца [дзіцё сабакі] хто, кап панюхаць. Леснікі. Робюць тое, што събаку хто апстрыжэць, а тады куруць шэрсць яго [ад пуду]. Запруддзе.

КУРЭ́МШАЦЬ незак. Замешваць без рошчыны, без дражджэй (?). І бяз хлеба, і бяз дражжэй – курэмшаш. Міцюкова.

КУРЭ́НДА ж. Размова. І павёў сваі́ курэнды паліцай: твой мужык мяне раніў. Нямойта.

КУСА́Н м. Недаедзены кавалак хлеба. Суджоны-роджаны, прыхадзі́ ка мне начуваць, памажы кусан даядаць [пры варажбе]. Каралевічы.

КУСА́НАК м. Тое ж. Кусанък хлеба, ясі́ ды ні дъясі́. Савінічы. Добра варажыць, калі́ первы раз у хаце і каб там ела, кусанак вазьмі́ і каб там начуваць. Каралевічы. Кусанък хлеба ні кідай, паміць ціраіш (павер’е). Нямойта.

КУСАНУ́ЦЬ зак. Укусіць. Яны [пчолы] могуць кусануць. Нямойта.

КУСА́ЦЦА незак. Кусацца. Пчолы кусаюцца на дош (прыкмета). Запруддзе. Сляпні́ да восені кусаюцца. Гарадзец, Нямойта.

КУСА́ЦЬ незак. Кусаць. Як яны будуць хазяіна кусаць? Нямойта. Карова гі́каецца, як кусаюць вадні́, сляпні́. Гарадзец.

КУСА́ЧЫК м. Пярэдні зуб, разец. Пярэднія зубы – кусачыкі. Нямойта.

КУСЛІ́ВЫ прым. Куслівы. Вадні́ днём літаюць і кусаюцца, а сляпні́ пад вечар такі́я куслі́выя. Жохава. КУСЛІ́ВЕНЬКІ памянш. Вадні́, сляпні́ кусьлі́венькіе. Партызаны.

КУСНУ́ЦЬ зак. Укусіць. Я два разы куснула яблыка. Каралевічы.

КУСО́К м. Кусок, луста. Атрэш хлеба кусок. Заазер’е. Хоць кусок хлеба нада даць. Івоні. КУСО́ЧАК памянш. Кусочак сахару. Фасаўшчына. Бульбы кусочак, лёну кусочак, усё там сеюць. Запруддзе.

КУСТ м. 1. Куст. І кусты былі́ – лес. Запруддзе. Адзешка ляжыць у кустох. Партызаны. Ідзём ні́зам да па кустом. Алексінічы. Аленец у лесе такі́мі кустамі, як смародзіна, расцець. Куст круглый рос, а там [у ім] було логува [пра ваўкоў]. Багданава. Ідзець мужык с кустоў. Міцюкова. Пат кустам кучай сабяруцца і п’юць. Нямойта. Кустамі зъръстаіць беріх. Гарадок. 2. Ягаднік. У Калодзісі [урочышча] кусты дурні́ц ёсць, а ягът німа. Сукрэмна. 3. Корч бульбы з націнай. Вырвала куст бульбы, а там – нічога. Сукрэмна. 4. Кучка. Апенькі растуць кустамі. Вялікі Азярэцк. Варушак куст нашла. Неўгадава.

КУСТАНЫ́ мн. Кусты, зараснік. Былі́ кустаны, цяпер пашуць там, раскурчувалі. Латыгаль.

КУСТА́РНІК м. Тое ж. Быў лес, а цяпер кустарнікі, ясені многа было. Нямойта. Усё там гола стаі́ць, ні кустарнікаў, нічаво німа. Запруддзе.

КУСУГО́Р м. Касагор. Къла возіра кусугор. Багданава.

КУСУ́ЧЫ прым. Куслівы, кусачы. Кусучы такі́ сьляпень. Гарадзец.

КУТ м. 1. Покуць. У хату нясуць жмені дзве дабра і на куце ставюць. Запруддзе. У хату няслі́ первы сноп, на кут ставілі. Гарадзец. Вешаў вянок у куце брыгадзі́р. Карпавічы. Як мылі аттуль іс кута [падлогу]. Трэба ў кут мыць палы, каб ня вымыў людзей [пакойнік] (павер’е). Вялікі Азярэцк. Настолькі пяюць на парозе болей, чым на куце. Марозаўка. Мама мая ляжыць на куце – памёрла. Галашчакіна. Як сядзіце на куце – пачынайце [піць гарэлку]. Ульянавічы. Проста на куце абразы віселі. Алексінічы. Я ні разу пад кутом ні начавала, харашо пражыла. Самсоны, Багданава, Кляпчэва, Нямойта, Цясішча. Дзяцёнка здаровага бралі і пускалі: ідзі́, каб жысьць здаровая была (павер’е). У новую хату ікону ўносілі, клубочак брасалі на кут, каб жысьць ві́лася, як клубок. Дуброўкі. 2. Вуглавая частка пашы. У самъй кут зъгнаў кароў! Гарадок.

КУТАСЫ́ мн. Кутасы. Хустка з кутасамі. Гарадзец. Кутасы папрышывала да хусткі. Каралі. Сучыла кутасы. Вялікі Азярэцк. КУТА́СІКІ памянш. Паясы плялі́ с шэрсці, кутасікі дзелалі. Заазер’е.

КУ́ТНІК м. Кутнік, кутні зуб. Кутнікі самі выпалі. Нямойта.

КУТО́К м. 1. Куток, вугал. Зъвярнуся я ў куток і тры чарачкі ў раток (з песні). Каралевічы. Въражбі́тка скъзала, што конь у дзярэўні, у цёмным кутку [яго схавалі зладзеі]. Міцюкова. Усе пу кутках сідзяць [пра спецыялістаў]. Багданава. 2. Уласная хата. Мужык памёр, дык іна хадзі́ла, кап ёй далі́ куток. Мянюцева. Я са свайго кутка нікуда. Дуброўкі.

КУТУВЫ́ прым. Кутні. Кутувая, на куце кладзецца манета. Багданава.

КУ́ТЫ прым. Куты; абабіты палосамі жалеза. Каткі́ былі́ кутыя. Серкуці.

КУЎЗЯЛЁМ прысл. Коўзаючыся па лёдзе (?). За дзень лапці саб’ю куўзялём. Алексінічы.

КУЎТУНУВА́ТЫ прым. Хворы на каўтун. Куўтунуваты быў, абстрыглі, то ума лішыўся [нельга абстрыгаць каўтун]. Нямойта.

КУФА́ЙКА, КУХА́ЙКА ж. Фуфайка. Шчука вялі́кая ў куфайцы ляжыць. Багданава. У куфайцы грошы носіць. Нямойта. Самі панадзелі кухайкі. Серкуці.

КУ́ФІЛЬ м. Куфель. Куфіль – ета крушка с глі́ны. Манголія.

КУФЭ́РАК м. Куфэрак. Куфэрак нібальшэнькі для йголак, ні́так. Багданава.

КУ́ХАН м. Здобнае печыва. Вязуць канфеты, куханы, бъранкі с Сінна ў Уллянавічы. Заазер’е. Кухън зваўся, як пячэнне, іна мне дала адзі́н. Іна ўзяла два кухъны. Нямойта. Праннік кукалкъй, кухъны звалі, салоткія, рассыпаюцца. Фасаўшчына. Сьпяклі́, кажуць, кухан. Буй.

КУХА́РКА ж. Кухарка. □ Пака хазяйкі ў гупкі, дак у кухаркі ў дупкі. Міцюкова.

КУХА́РНІЧАЦЬ незак. Гатаваць стравы. Кухарка кухарнічала, яду варыла. Запруддзе.

КУ́ХЛІК м. Гарлач. Кухлік – ета такі́ гърлачык, хто мълако, хто на поля ваду браў, як жаць хадзі́ў. Алексінічы.

КУЦУ́ПАЛКА ж. Кукса; астатак пакалечанай рукі. Куцупалка вісі́ць у яго. Гарадзец.

КУЦЦЯ́ ж. 1. Крупяная каша. Раньшы ні каша, а куцця звалі. Куцця была з бобам. Вялікі Азярэцк. Куц’я ў іх, каша, поліўка, крупеня. Куцця – чыста выбіраюць пшані́цу, кіпіцяць яе, ні да гатоўнасці, із мёдам разводзюць. Карпавічы. Куццю варылі с крупы. Дольдзева. 2. Назва абрадавай стравы, прыгатаванай з ячных круп. Баба варыла куццю з ячмянных круп, на къляду куццю варылі. Дольдзева. 3. Абрадавая ежа на памінках. Хто з бъранкі дзелъіць ці з мукі́ куццю. Малы Азярэцк. Куцця нъ памі́нкъх. Савінічы. Куццю ядуць, як жалобны стол. У нас гэдак. Закур’е.

КУЦЮ́ШКА ж. Кругляк. Куцюшкамі прывёс [дровы], пабі́ць нада толькі. Багданава.

КУ́ЧА ж. Горка. Камні зьбіралі і ў кучы ськідалі. Кішуроўшчына. ◊ НО́ГІ Ў КУ́ЧУ. Пра чалавека з прыціснутымі каленямі, пра касалапага. У яго ногі ў кучу, кашалапы ён. Буй.

КУ́ЧАР м. Фурман. Мой дзет работаў у пана кучърам. Рэчкі.

КУ́ЧАЧКА ж. памянш. Бабка (пра снапы). У кучачку ставілі снапоў пяць. Рэчкі.

КУ́ЧКА ж. 1. Невялікая колькасць чаго-н. Жменю роўненька складаюць у кучку і зьвязываюць. Вялікі Азярэцк. Пъкъчаім гарох у кучкі. Каралі. Варушкі кучкамі растуць, малінькія, жоўцінькія. Нямойта. 2. Невялікая група людзей. Паліцаі ідуць такі́мі кучкамі, ацэпюць дзярэўню. Чуцькі.

КУЧУРА́ВЫ, КУЧУРА́ВЫЙ прым. Кучаравы. Такі́ кучуравы, бальшэй. Алексінічы. О, Сонін маліц кучуравый. Закур’е.

КУШМЭ́Р м. Плецены кош для гаспадарчых патрэб. Кушмэр быў цэлы рыбы, многа, аш кішыць. Нямойта.

КУШУМІ́РКА ж. Кашаміравая хустка. Дзьве хусткі кушумі́ркі на сьмерць астаўляю. Леснікова.

КУШЫ́Н м. Збан. Зьдзеланы з глі́ны кушыны. Буй.

КХЫ-КХЫ-КХЫ выкл. Гукі, якія перадаюць кашлянне. Ляжым. Аткрылъся хата і кхы-кхы, сеў за стол, узяў бутылку, сядзі́м за столъм, паеў і пашоў [апавяданне пра здань, як прыходзіў памерлы бацька]. Ракаў Засценак.

КЫР-КЫР-КЫР выкл. Гукі, якія перадаюць хаду чорта. Сплю на сені. Чую па бэлькі кыр-кыр. Я тады крэпък быў. Як хваці́ў яго [чорта] за хвост і ап шулу дубовую! І забі́ў (з казкі). Сянно.

КЫР-КЫР-КЫР выкл. Гукі, якія перадаюць паколванне пры болях у плячы. Кыр-кыр – рука балі́ць у плячы. Леснікова.

1 Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак / пад рэд. Р. І. Аванесава, К. К. Атраховіча, Ю. Ф. Мацкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1968. – 320 с.; Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак. Карты / пад рэд. Р. І. Аванесава, К. К. Атраховіча, Ю. Ф. Мацкевіч. – Мінск : Навука і тэхніка, 1969, а таксама: Нарысы па беларускай дыялекталогіі / пад рэд. Р. І. Аванесава. – Мінск : Навука і тэхніка, 1968. – 415 с.

2 Бірыла, М. В. Да пытання аб тыпе і прынцыпах укладання беларускіх абласных слоўнікаў / М. В. Бірыла // Працы Інстытута мовазнаўства АН БССР. Вып. V. – Мінск, 1958. – С. 116–144.

3 Там жа. С. 126.

4 Прадмова // Лепешаў, І. Я. Слоўнік беларускіх прыказак / І. Я. Лепешаў, М. А. Якалцэвіч. – Мінск : Беларус. навука, 2002. – С. 7–8.

5 Прадмова // Лепешаў, І. Я. Слоўнік беларускіх прыказак / І. Я. Лепешаў, М. А. Якалцэвіч. – Мінск : Беларус. навука, 2002. – С. 33.

6 Для адрознення назвы вёскі Багданава Нямойтаўскага сельскага савета ад аналагічнай назвы вёскі Багданавіцкага сельскага савета выкарыстоўваецца надрадкоўны сімвал. Спасылка на вёску Багданава Нямойтаўскага сельскага савета мае выгляд Багданава¹.

7 Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нармат. давед. / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. – Мінск : Тэхналогія, 2009. – 699 с.

Каталог: uploads
uploads -> Конкурс для маладых журналістаў 4 Майстэрня грамадзянскай актыўнасці для моладзі 5
uploads -> Кроніка грамадскага жыцця Гарадзеншчыны ад грамадскага аб’яднання
uploads -> Гданьск пачынаецца ў наваградку пралог як заўсёды, сонца мела
uploads -> Вучэбны матэрыял да ўрока №9 М. М. Брылеўскі
uploads -> Штомесячны агляд эканомікі беларусі
uploads -> Клуб Лакальных Лідэраў 6 Семінар у Вільні для журналістаў 7 конкурс адукацыйных матэрыялаў 8 конкурс
uploads -> Віктар Крэс панятоўскія-крэпышы герба «юноша»: радавод старажытнага
uploads -> 18 кастрычніка 2012 г. 1522 Аб узнагароджанні Ганаровай
uploads -> Клубы і аматарскія аб’яднанні Назва бібліятэкі
uploads -> Клубы і аматарскія аб’яднанні сеткі публічных бібліятэк Стаўбцоўскага раёна