Табліца 2. Сярэдняя націсковасць стопаў
Стопы
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
Сярэдняя ўдарнасць
|
Савецкія паэты
|
58,7
|
76,4
|
86,3
|
37,3
|
100
|
71,7
|
У. Караткевіч
|
63,8
|
78,9
|
80,4
|
53,9
|
100
|
75,3
|
Гэта асабліва добра бачна на схеме. У выніку радок Караткевіча гучыць больш “роўна”.
Х5 – памер, шырока пашыраны ў сучаснай паэзіі. Семантычны арэол гэтага памеру па гэтай прычне з цяжкасцю можа быць вызначаны, улічваючы яго семантычную нейтралізацыю. “Ужывальнасць гэтага памеру імкліва ўзрастае з кожным дзесяцігоддзем, ён распаўсюджваецца на новыя і новыя тэмы, і лермантаўская традыцыя паступова губляецца ў вялікай колькасці новых семантычных афарбовак” [3, 254]. Тым не менш, акрэсліць некаторыя семантычныя афарбоўкі гэтага памеру ў паэзіі ХХ стагоддзя падаецца і магчымым, і карысным.
У якасці матэрыялу для дадзенага даследавання былі выкарыстаны ўсе вядомыя творы У. Караткевіча, напісаныя Х5. Гэта вершы “Алень”; “Балада аб нашэсцях”, “Бацькаўшчына”, “Бог важдаецца з беларускімі прозвішчамі”, “Бог пайшоў. Жыцце ідзе пад кручу...”, “Васілю Быкаву”, “Вершы не дапамаглі”, “Вясна”, “Гусі-лебедзі ў лугах зялёных...”, “Дзед Цыпрук, вартаўнік калгаснага стаўка”, “Дзеці”, “I бывай. Не трэба шкадаванняў...”, “Марозныя тропікі”, “Можна ўсё: пусціць каханне дымам...”, “Не злабіся на ерэтыкоў...”, “О вясна! Таполі! Свеце мілы!..”, “Падымаюць жоўтыя галовы...”, “Паязджане”, “Рэчка Папараць”, “Састарэлы месяц”, “Сумесь Бураціна з Аэлітай...”, “Тагасветнае”, “Таўрыдзе”, “Ты і я”, “У дняпроўскіх хвалях, бы ў калысцы”, “У жніўны дзень (Жарт)”, “Цвыркун і праблема чыстага мастацтва”, “Эмігранты”.
М.Л. Гаспараў вылучае ў семантычным арэоле лірычнага пяцістопнага харэя лермантаўскай традыцыі пяць семантычных афарбовак: “ноч”, “пейзаж”, “каханне”, “смерць”, “шлях” [3, 264].
Усе гэтыя семантычныя афарбоўкі мы знаходзім у Караткевіча. Найбольш пашыраны ў рускай паэзіі матыў “ноч” сустракаецца ў нашай выбарцы даволі рэдка і амаль заўсёды выступае ў спалучэнні “ноч і пейзаж” ці “ноч і каханне”:
Дагарэў за брамай небакрай, // Месяц паміж воблачкаў плыве [7, 36].
Фары за акном – і ён святлее, // Месяц за акном – і ён пяе... // Меркне у тваіх дрыготкіх веях, // Калі гладжу валасы твае[7, 356].
Нашмат часцей ён замяняецца на «вечар», што не ўкладаецца ў лермантаўскую традыцыю.
Лісце ў пушчы як цудоўны ложак. // Вечар. I ад дрэў гусцее цень. [7, 312].
Вечар зацяпліў бярозак свечы. // Я адзін. Ты не памёрла, не. [7, 177].
Падымаюць жоўтыя галовы // Над вадой гарлачыкі ў Падкове – // Старарэчышчы маёй ракі. // Вечар спаць рыхтуецца у дрэвах. [7, 219].
М. Гаспараў адзначае, што “...Пейзаж у еўрапейскай паэтычнай традыцыі рэдка бывае самастойным: звычайна ён замыкаецца на тэмах вечнага жыцця, смерці або Бога” [3, 251 – 252]. У Караткевіча “пейзаж” амаль заўсёды звязаны з тэмай Радзімы, якая робіцца дамінантай яго творчасці.
Раска, як русалчына луска, // На вадзе ад месяца гарыць. // А вакол травіцы роснай рай // I бярозак белая сям'я. // Мой чароўны беларускі край, // Бацькаўшчына светлая мая! [7, 37].
У дняпроўскіх хвалях, бы ў калысцы, // Разгайдалася хмурынак бель, // I спявае пад тугім вятрыскам // Лугавы вясёлы жаўтазель. // Ўсе шляхі прыводзяць не да Рыма, // А да родных вербаў і бяроз. [7, 40].
На празрыстых, светла-сініх водах // Сняцца ім айчыны берагі, // Папараць, імшаныя калоды, // Сінія пад месяцам лугі, // Сінія пралескі на сугрэве, // Мухамор чырвоны ля азёр // I калоны манументаў-дрэваў, // Што вярхамі дастаюць да зор. [7, 43].
Матыў “шлях” (у прамым значэнні) у Караткевіча рэдкі. Трэба адзначыць, што гэты матыў рэдкі і ў рускай паэзіі [3, 244].
Шлях цячэ між дрэў, пакрытых інеем. // Зімні, казачны убор зямлі. [7, 334].
Часцей у Караткевіча “лермантаўская” дарога трансфармуецца ў “жыццёвы шлях” ці гістарычны шлях краіны.
Бог пайшоў. Жыццё ідзе пад кручу. // Але йдзі і не губляй спакой. // Ёсць замест прыватнай неўміручасці - // Бессмяротнасць нацыі тваёй. [7, 394].
Але ў сне не вып'еш столькі гора. // Ведаю, што я званіў у шчыт, // Я граміў татар пад Крутагор'ем, // Я крышыў крыжацкія мячы. [7, 70].
“Смерць” у Караткевіча выступае толькі ў спалучэнні “смерць і каханне”.
Што мне нетры? / Што мне цені смерці? //Што мне змеі? / Толькі ты любі. [7, 271].
Над кахання нашага магілай, // Што загубіцца ў былых вяках, // Залатая падаплёка крылаў // Маладога звонкага шпака. [7, 177].
Мы бачым, што Караткевіч не толькі выкарыстоўвае вылучаныя Гаспаравым семантычныя афарбоўкі “ноч”, “пейзаж”, “каханне”, “смерць”, “шлях”, але і пашырае семантычны арэол Х5 новымі афарбоўкамі.
Літаратура
-
Баевский В. С. Лингвистические, математические, семиотические и компьютерные модели в истории и теории литературы. М., 2001.
-
Гаспаров М. Л. Современный русский стих. М., 1974.
-
Гаспаров М.Л. Метр и смысл. Об одном механизме культурной памяти. М.:, 2000.
-
Гаспаров М.Л. Русский трехударный дольник ХХ века // Теория стиха. Л., 1968. С. 59 – 106
-
Гаспаров М.Л. Русский стих начала ХХ века в комментариях. М., 2001.
-
Кабржыцкая Т.В., Рагойша В.П. Типология современного белорусского стиха: в сравнении с русским и украинским // Славянский стих. Лингвистическая и прикладная поэтика. М., 2001. С. 339 – 344.
-
Караткевіч У. 3б. тв.: У 8 т. Т. 1. Мн., 1987.
ІІ
ПЕРАКЛАДАЗНАЎСТВА
Міхась Паўлавіч Кенька,
кандыдат філалагічных навук, дацэнт
Адэкватнасць мастацага перакладу
Поделитесь с Вашими друзьями: |