Характэрныя рысы ўплыву сусветнага эканамічнага крызісу на стан развіцця замежнага І нацыянальнага машынабудавання

Так, дзякуючы крэдытнаму буму ў ЗША, аб’ём пазыкаў у сферы набыцця жылля за чаты­ры папярэднія гады дасягнуў астранамічных памераў у 2006 г. Ён быў роўны 11,5 трлн. амер. долараў, альбо 85,8% ВГП краіны. У 2007 г. праблемы развіцця фінансавага рынку ЗША па­чалі выходзіць на паверхню. Гэта стала фак­тычна заўважна простаму назіральніку¹.

18 жніўня 2008 г. каціроўкі акцый буйных іпатэкавых амерыканскіх банкаў Fannie Mae і Freddie Mac страцілі каля ¼ наяўнай вартасці. Крызіс у ЗША ахапіў банкаўскі сектар.

Актуальнасць дадзенага артыкула абумоў­лена наяўнасцю падзеі міжнароднага маштабу – сусветнага эканамічнага крызісу, а таксама той істотнай роляй, якую адыгрывае машынабудаў­нічы комплекс (далей – МБК) у функцыянаван­ні як гаспадарак развітых краін [3, с. 279], так і нашай дзяржавы [4, с. 21].

Мэтай артыкула выступае паданне некато­рых асаблівасцяў развіцця адзначанага крызісу і яго ўплыву на становішча МБК замежных краін і Беларусі ў 200809 гг.

Некаторыя рысы развіцця сусветнага эканамічнага крызісу ў 2008 г. 15 верасня 2008 г. адбылася падзея, якая фактычна пера­ўтварыла амерыканскі фінансавы крызіс у сус­ветны. Тады на Нью-Йоркскай фондавай біржы было адзначана найбуйнейшае падзенне адпа­ведных індэксаў з моманту атакі 11 верасня 2001 г. Прычынай стаў факт аб’яўлення банкру­там чацвёртага па велічыні інвестыцыйнага банка ЗША Lehman Brothers [5, с. 7].

3 кастрычніка 2008 г. кангрэс ЗША прыняў «Акт 2008 г. аб надзвычайнай эканамічнай ста­білізацыі», які прадугледжваў вылучэнне міні­стэрству фінансаў 700 млрд. дол. на падтрымку нацыянальных фінансавых інстытутаў [5, с. 9].

20 кастрычніка 2008 г. урад Ісландыі звяр­нуўся з просьбай да МВФ аб вылучэнні 6 млрд. дол. (каля паловы ВГП) дапамогі для стабіліза­цыі стану ўласнай гаспадаркі.

Цэнтральныя банкі развітых краін сталі па­ступова нарошчваць узровень прапановы гро­шай шляхам паніжэння стаўкі рэфінансавання. 29 кастрычніка 2008 г. ФРС ЗША знізіла адпа­ведную стаўку да мінімальнага 1%, а праз ме­сяц, 4 снежня ЕЦБ панізіў яе да 2,5%.

12 снежня Еўракамісія павялічыла аб’ём фонду для падтрымкі гаспадарак краін ЕС да 200 млрд. еўра.

Абвастрэнне сітуацыі ў грашовым сектары эканомік развітых краін не магло не адбіцца на становішчы рэальнага сектара. Такім чынам, ланцуг «сектар іпатэкі (частка фінансавага) → інвестыцыйны (частка фінансавага) → фінан­савы (ужо цалкам) → рэальны → эканамічны (грашовы і рэальны)» замкнуўся.

На думку былога міністра фінансаў Нямеч­чыны П. Штайнбрука, менавіта імкненне аме­рыканскіх і брытанскіх банкіраў да высокіх даходаў у фінансавай сістэме з малой ступен­ню дзяржаўнага кантролю, стала прычынай су­часнага фінансавага крызісу (па дадзеных Р. Прэша, супрацоўнікі пяці буйнейшых інвесты­цыйных банкаў ЗША атрымалі ў выглядзе прэ­міяльных 39 млрд. дол. па выніках 2007 г. [6, с. 184]).

Асаблівасці ўплыву сусветнага эканаміч­нага крызісу на сучасны стан развіцця МБК у замежных краінах. За адзін дзень працы Нью-Йоркскай фондавай біржы 9 кастрычніка 2008 г. каціроўкі акцый машынабудаўнічых гі­гантаў General Motors і Ford знізіліся на 31% і 22% адпаведна. Для першага гэта быў мінімаль­ны ўзровень з 1951 г². 18 лістапада 2008 г. ра­зам з імі па падтрымку да ўрада звярнулася трэ­цяя кампанія Chrysler, просячы 25 млрд. дол. 19 снежня ўрад быў гатовы прадставіць ім 17,4 млрд. дол. крэдытаў [5, с. 14] (па афіцыйных ацэнках, у выніку банкруцтва гэтых фірм – г. зв. «Вялікай тройкі» маглі страціць працу каля 1,1 млн. чал., а рэальны ВГП ЗША – 1% росту). Але, на жаль, гэта мала дапамагло: 30 красавіка 2009 г. прызнаў сябе банкрутам Chrysler, а 1 чэрвеня 2009 г. – General Motors³.

1 чэрвеня 2009 г. завяршыўся першы этап фінансавай рэструктурызацыі Chrysler – ён быў пераўтвораны ў New Chrysler, найбольшую частку акцый якога набылі амерыканскія грама­дзяне, канцэрн Fiat, урад. Праз месяц, 10 ліпе­ня, тое самае адбылося з General Motors – пасля ўкладання 57,6 млрд. дол. у новае прадпрыем­ства, яно (часова) на 61% стала належыць ураду ЗША, на 17,5% – грамадзянам, 7,9% – канад­скай інвестыцыйнай карпарацыі, 3,8% – ураду правінцыі Антарыо. Толькі ў кампаніі Ford у 2009 г. быў атрыманы чысты прыбытак паме­рам 2,7 млрд. дол.

Варта адзначыць, што стагнацыя развіцця МБК і адпаведныя захады па яе пераадоленню з’яўляюцца сусветнай практыкай⁴.

Асаблівасці ўплыву сусветнага эканаміч­нага крызісу на стан развіцця айчыннага МБК у 200809 гг. Як вядома, машынабуда­ванне нашай краіны належыць да галінаў з вы­сокай ступенню экспартнай арыентацыі (каля 70% яго прадукцыі ў канцы 2008 г. ішло на за­межныя рынкі, у т. л. каля 40% – у Расію). Згодна з дадзенымі Белстата, у ліпені 2008 г. адбылося зніжэнне аб’ёмаў экспарту трактароў, грузавікоў на 12% і сядзельных цягачоў на 28%, якія ідуць на расійскі рынак (адпаведна каля 45%, 70% і 77% усяго памеру замежных паставак на той момант). Прычым па першых двух таварах зніжэнне было адзначана на пра­цягу двух месяцаў запар (ліпень - жнівень), што можа сведчыць пра пачатак тэндэнцыі. Нягле­дзячы на звужэнне рынкаў збыту, флагманы МБК адразу не знізілі аб’ёмы вытворчасці, па­колькі галіновым міністэрствам кожнаму з іх былі даведзены лічбы адпаведных прагнозных паказчыкаў, зацведжаныя урадам (прадпрыем­ствам часта прыходзіцца забяспечвасць рост эк­спарту без уліку яго эфектыўнасці [7, с. 41]).

Дадзеныя табл. 1 [8, с. 13] сведчаць пра глыбейшы ўзровень спаду аб’ёмаў вытворчасці ў 2009 г. у МБК і яго падгалінах у параўнанні з усёй прамысловасцю.

Так, прадукцыйны патэнцыял МБК у 2009 г. зменшыўся на ¼, а аўтамабілебудавання – ле­дзве не напалову. Толькі ў прыборабудаванні захавалася станоўчая дынаміка.

Калі падаць сітуацыю ў сферы вытворчасці асобных тавараў, яна выглядае адмоўна (табл. 2 [8, с. 2425]). Аб’ёмы выпуску грузавых аўта­мабіляў, металарэзных станкоў, збожжаўборач­ных камбайнаў зменшыліся фактычна напало­ву, аўтобусаў і трактароў – амаль на 30%. А го­дам раней, у 2008 г., выпуск трох відаў тавараў знаходзіўся на ўзроўні простага ўзнаўлення.

Табліца 2

Мал. [9, с. 70, 73] адлюстроўвае развіццё вытворчых працэсаў у машынабудаванні ў 2009 г. Можна бачыць неадназначную тэндэнцыю ў розныя месяцы. Аднак агульныя трэнды паказ­ваюць спад.

Малюнак. Памесяцовая дынаміка індэкса фізічнага аб’ёму вытворчасці МБК Беларусі, а таксама некаторых відаў тавараў МБК у 2009 г.,

у працэнтах да адпаведнага перыяду 2008 г.

На 1 студзеня 2009 г. запасы гатовай пра­дукцыі на прадпрыемствах Міністэрства пра­мысловасці склалі 94% да сярэднемесячнага аб’ёму вытворчасці пры закладзеных раней ва ўрадавым прагнозе 78%. Табл. 3 [8, с. 26] паказ­вае значнае перавышэнне нормаў запасаў груза­вікоў, металарэзных станкоў і аўтобусаў, вы­рабленых у 2009 г. Сітуацыя склалася больш спрыяльна ў сферы вытворчасці збожжаўборач­ных камбайнаў і трактараў.

Экспарт трактароў у 2009 г. склаў 72,2% да паказчыка 2008 г., металарэзных станкоў – 40,1%, грузавікоў – 25,9%, сядзельных цягачоў – 17% [10, с. 90].

Узровень рэнтабельнасці рэалізаванай пра­дукцыі, працаў і паслуг зменшыўся ў 2009 г. у МБК неістотна (табл. 4). Прадпрыемствы па вытворчасці трактароў і камбайнаў мелі най­меншую рэнтабельнасць, а ў паловы суб’ектаў гаспадарання ў МБК быў нізкі яе ўзровень.