Сутнасць прававой інфарматызацыі

Сёння інфармацыя становіцца стратэгічным рэсурсам грамадства. Яе вытворчасць і спажыванне складаюць неабходную аснову эфектыўнага функцыянавання і развіцця ўсіх сфер жыцця грамадства, і, у тым ліку, права.

Але, нажаль, тэрміналагічны апарат прававой інфармацыі знаходзіцца на стадыі распрацоўкі. У цяперашні час ні прававыя, ні навуковыя сістэмы не маюць выразнага значэння "прававой інфарматызацыі".

Тэрмін "інфарматызацыя" з'явіўся параўнальна нядаўна. Яшчэ ў канцы 80-х гг. такога паняцця ў слоўніках па інфарматыцы не было. Сёння існуе шмат значэнняў "інфарматызацыі", але ўсе яны блізкія па сваім змесце.

У артыкуле 2 Закона Рэспублікі Беларусь ад 6 верасня 1995г. "Аб інфарматызацыі" прыводзіцца паняцце: "Інфарматызацыя − арганізацыйны сацыяльна-эканамічны і навукова-тэхнічны працэс забеспячэння патрабаванняў органаў дзяржаўнай улады, юрыдычных і фізічных асоб у атрыманні звестак аб асобах, прадметах, фактах, падзеях, з'явах і працэсах на базе інфармацыйных сістэм і сетак, ажыццяўляючых фарміраванне і апрацоўку інфармацыйных рэсурсаў і выдачу карыстачу дакументаванай інфармацыі".

Ключавым момантам дадзенага значэння, у першую чаргу, з'яўляюцца тэрмін "працэс", і не адвольны, а які арганізуецца, кіраваны. Важна, што гэта працэс не толькі тэхнічны і тэхналагічны (вытворчы і навуковы), але і сацыяльны, звязаны з уключэннем у яго ўсіх структур грамадства ў якасці ўдзельнікаў гэтага працэсу ў самых розных ролях. Гэта суб'екты: арганізатары, забяспечваючыя неабходныя віды дзейнасці ў дадзеным працэсе, карыстачы (спажыўцы) інфармацыйнага рэсурсу. Дадзенае значэнне дае паняцце і аб мэце інфарматызацыі − забеспячэнне інфармацыйных запатрабаванняў усіх катэгорый суб'ектаў. І, нарэшце, дадзеная дэфініцыя арыентуе на сродкі, на крыніцу задавальнення патрабаванняў грамадства і яго структур. У ёй адлюстравана праблема фармавання і апрацоўкі "інфармацыйных рэсурсаў", здольных задаволіць запатрабаванні.

Зыходзячы з гэтага, можна вывесці і паняцце прававой інфарматызацыі.

Прававая інфарматызацыя − працэс забеспячэння патрабаванняў органаў дзяржаўнай улады, юрыдычных і фізічных асоб у атрыманні інфармацыі аб заканадаўстве, дадзеных прававой статыстыкі, звестках правах і абавязках грамадзян на базе інфармацыйных сістэм і сетак, ажыццяўляльных фармаванне і апрацоўку інфармацыйных рэсурсаў і выдачу карыстачу дакументаванай інфармацыі.

Інфарматызацыі, у тым ліку і прававой, уласцівы прынцыпы, якія адначасова выступаюць і як вызначаныя гарантыі: агульнадаступнасць, аператыўнасць, поўнасць і дакладнасць прадстаўляемай інфармацыі, удзел дзяржавы ў фармаванні інфармацыйных рэсурсаў, азначэнне мовы, на якім інфармацыя павінна быць прадстаўленая, абарона правоў уласнасці ў сферы інфармацыі.

Мэта прававой інфарматызацыі змяшчаецца ў стварэнні адзінай інфармацыйна-прававой прасторы дзяржавы. Тут можна вылучыць два аспекту:

• 
  Стварэнне ўніфікаванай і цалкам структураванай інфармацыйнай тэхналогіі, якая ахоплівае працэсы збору, накапленне, захоўванні, пошуку, перапрацоўкі і выдачы інфармацыйных рэсурсаў у выглядзе баз і банкаў дадзеных прававой інфармацыі і інфармацыйных сістэм;
  
• 
  Пашырэнне камунікацыйнага асяроддзя − сукупнасць спосабаў, забяспечвальных перадачу інфармацыі як унутры нацыянальнай сістэмы, так і на міждзяржаўным узроўні.
  

З тэмпамі росту інфарматызацыі з'явілася неабходнасць яе прававога рэгулявання. У большасці краін створаныя або ствараюцца праграмы, канцэпцыі і законы датычныя інфармацыі і інфарматызацыі.

У Беларусі дзяржаўная палітыка інфарматызацыі пачала складацца з пачатку 90-х гг. Сёння яна прадстаўленая Дзяржаўнай праграмай інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь на 2003-2005 гады і на далягляд да 2010 гады "Электронная Беларусь", у рамках якой прадугледжана стварэнне агульнадзяржаўнай аўтаматызаванай інфармацыйнай сістэмы.

Падмуркам станаўлення і развіцця прававой інфарматызацыі ў Беларусі стала стварэнне НЦПИ. Акрамя таго, пашыраецца дзейнасць рэгіянальных цэнтраў прававой інфармацыі, публічных цэнтраў прававой інфармацыі пры бібліятэках. Усе яны ў цэлым складаюць арганізацыйны блок дзяржаўнай сістэмы прававой інфармацыі (ДСПИ). Змястоўнымі асноўнымі элементамі сістэмы з'яўляюцца створаныя НЦПИ эталонны банк дадзеных прававой інфармацыі (ЭБДПИ), Нацыянальны рэестр прававых актаў Рэспублікі Беларусь, Інтэрнэт-вузел НЦПИ, а таксама Нацыянальны прававы партал.

Існаванне Нацыянальнага рэестру і ЭБДПИ выразна вызначылі і прывялі да пабудовы стройнай, іерархічна ўзгодненай, агляднай сістэмы прававых актаў. Яны аб'ядналі і спарадкавалі рашэнні ўсіх дзяржаўных органаў на аснове адзінага прынцыпу: усё, што выдадзена ў дзяржаве, павінны ведаць усе. У Нацыянальным рэестры і ЭБДПИ можна азнаёміцца з прававымі актамі як Главы дзяржавы, Парламента, Урада, так і аблсаветаў, аблвыканкамаў.

Роля Нацыянальнага прававога Інтэрнэт-партала ўзрастае прапарцыйна павелічэнню маштабаў інфарматызацыі. Сёння Інтэрнэт стаў адным з найболей даступных і запатрабаваных крыніц прававой інфармацыі.

Сумуючы вышэйсказанае, можна адзначыць, што стварэнне НЦПИ з'явілася тым этапам, які дазволіў вырашаць сацыяльную праблему агульнадаступнасці прававой інфармацыі для шырокага круга карыстачоў, у тым ліку праз сетку рэгіянальных і публічных цэнтраў прававой інфармацыі, з выкарыстаннем сеткі Інтэрнэт, і стварыць і развіваць адзіную інфармацыйна-прававую прастору краіны.

Таксама ў рамках дзяржаўнай праграмы "Электронная Беларусь" ствараецца сістэма "Электронны ўрад". Асноўная ідэя дадзенай інфармацыйнай сістэмы складаецца ў перанясенні асноўных функцый дзяржавы ў віртуальнае асяроддзе Інтэрнэту і стварэнні магчымасці ўзаемадзеяння грамадзян з дзяржаўнымі органамі пры дапамозе Інтэрнэт-тэхналогій.

1. 
   Закон Республики Беларусь от 6 сентября 1995г. № 3850-XІІ « Об информатизации» // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь. – 2006. – № 122. – 2/1259.
   
2. 
   Проект закона Республики Беларусь «Об информации, информатизации и защите информации» // Национальный реестр правовых актов Республики Беларусь.
   
3. 
   Калинин С.А. Об информационном моделировании правовой системы // С.А.Калинин: доклад на конференции «Информационные правовые системы и технологии-2004». – 2004. – С. 21-26.
   
4. 
   Куратева Т.В. Информатизация и правовая деятельность // Веснік БДЭУ. – 2002. – № 4 – С. 82-86.
   
5. 
   Мурашко Е.В. К вопросу о рассмотрении правовой системы в качестве информационной модели // Журнал «Проблемы правовой информатизации». – 2007. – № 1 (13) – С. 14-17.
   
6. 
   Цепкало В.В. Перспективы построения информационного общества в Республике Беларусь // Цепкало В.В.: доклад на конференции «Информационные правовые системы и технологии-2004». – 2004. – С. 65-69.